Sürrealist sanatçıların birçoğu dış dünya realitesinden çıkar ve kendi özünün derinliklerine dalar. Psikanalizin popülerleşmesinden etkilendiği düşünülen bu sanatçılar, bilinçaltını sanat için sınırsız ve özgün bir kaynak olarak değerlendirir ve eserlerine aktarırlar.
20. yüzyılda doğanın keşfedildiği, teknolojik gelişmelerin yaşandığı bir dünyada keşfedilmemiş olan sadece insanın kendisiydi, insan bir kapalı kutuydu. Bilinçaltı araştırmaları bu dönemde büyük merak uyandırdı ve yeni bir akımın ortaya çıkmasına yardımcı oldu. Sürrealistler görsel gerçekliğin dışına çıkarak içselliğin sanatsal keşfine yöneldiler.
Sanatla pek ilgilenmeyen kişilerin bile aşina olduğu ressam Salvador Dali, sürrealizm akımının en önemli temsilcilerinden biri olmuştur. Henüz gençlik yıllarında kariyerinin başarılı olacağına dair ipuçları veren gerçekçi resimler yapmasına rağmen, yeni bir sanat formu ya da kafa tutacağı bir meydan okuma arayışı o zamanlar dahi belli olan bir sanatçıdır. Sürrealizmin kurucusu olarak bilinen Andre Breton ile tanışmasıyla, uzun süredir etkilendiği psikanalitik kuramlar ve gerçeküstücülüğün kendine özgü resmetme imkanı tanıyan zengin hayal gücüne dayalı olması; Dali’nin aradığı şeyi bu akımda bulabilmesini sağlamıştır.
Dali, The Persistence of Memory resminde zamanın nesneler üzerinde yavaş yavaş nüfuz etmesini anlatmıştır. Burada eriyen saat felsefi bir önem taşımaktadır. Saat uzun yıllardır moda olan bir nesnedir, ancak Albert Einstein ve Henri Bergson zamanın geçerliliğini sorgulamışlardır. Dali de bu çalışmasında zamanı sorgular, saatlerin erimesi görüntüsüyle zamansızlık vurgusu yapar. Çünkü bilinçdışılığın olduğu bir dünyada zamanın bir anlam ve işlevi yoktur. Zaman akışkan ve izafidir. Karıncalar, filler, salyangozlar ve ağustosböcekleriyle birlikte ölüm ve bozulmanın tekrarlayan sembollerine dönüşür.
Dream Caused by the Flight of a Bee Around a Pomegranate a Second Before Awakening, hem hayal etme eylemini hem de sonuçlarını aynı resimde ele almaktadır. Bu eserinde sanatçının karısı ve ilham perisi Gala, denizden çıkmış kaya üzerinde çıplak uyumaktadır. Gala’nun rüyası tuvalin üst yarısında patlayan bir narın içinden ortaya çıkar; burada iki kaplan ve bir tüfek, bir balığın ağzından dinlenmekte olan figüre doğru sıçrar. Resimdeki hareket unsurunun başlangıç kaynağı nardır ve nar sembolü Hıristiyanlıkta doğurganlığı ve dirilişi ifade etmek için kullanılır. Narın hemen üzerinde arı uçmaktadır ve kompozisyonun sol üst köşesinden nardan patlayan bir kaya balığı ve balığın ağzından sıçrayarak çıkan kaplan ve süngülü tüfek Gala’yı hedef alır.
Kompozisyonun arka planında Dali’nin The Temptation of St. Anthony gibi sonraki kompozisyonlarında bulunan uzun flamingo bacaklı bir filin ilk kullanımı vardır. Süngü, ısırgan arının sembolü olarak, kadının barışçıl rüyasından aniden uyanışını temsil etmektedir. Bu eser, Sigmund Freud’un sürrealist sanat üzerindeki etkisinin ve Dali’nin rüya dünyasını bir hayal dünyasında keşfetme girişiminin bir örneğidir. Tablonun “evrim teorisinin sürrealist bir yorumu” olduğu da ileri sürülmüştür. Dali simgesel işlevi olan nesneleri kullanarak düş ile gerçeği kaynaştırmıştır.
Apparition of Face and Fruit Dish on a Beach resminde sağ üst köşede düşsel bir manzara tasvir edilmiştir. Burada içinden tünel geçen dağ, aynı zamanda bir köpeğin kafasını betimler. Köpeğin tasması denizin üstünden geçen kemerli köprüyü oluşturur. Boşlukta asılı duran köpeğin gövdesi, içinde armutlar olan bir meyve kasesinden oluşmuştur. Bu kase de bir kızın yüzüne dönüşür. Şaşırtıcı biçimlerle dolu kumsaldaki iki nesne, kızın gözlerini oluşturur. Tıpkı bir düşte olduğu gibi bazı şeyler (örneğin ip ve kumaş) beklenmedik bir şekilde nettir. Buna karşın bazı diğer biçimler belirsiz ve anlaşılmaz kalır.
Aslında bütün bu örnekler, modern sanatçıların neden gördükleri şeyi betimlemekle yetinmediklerini bize açıklamaktadır. Sanatçının hiç bitmeyen arayışı, Dali gibi sürrealistler için; bilinçaltında özgürce dolaşabilmek şeklinde karşılık bulmuştur.
Kaynaklar
Gombrich, E. H. (1994) Sanatın Öyküsü
Grzymkowski, E. (2019) Sanat 101
Dede, B. (2019) Bilinçaltı Keşfinin Sürrealist Sanattaki Yansısı
Koç, D. C. (2020) Bir Rüya Dalgası: Plastik Sanatlarda Rüya Kaynaklı Resimler
Yorumlar
Yorum Gönder